1. Menfi Tespit Davası Nedir?
Menfi tespit davası, bir kişinin borçlu olmadığının tespiti için açtığı davadır. Borçlu olmadığını iddia eden kişi (davacı), bu davayla icra takibine maruz kalmadan veya takip devam ederken borçsuz olduğunu mahkeme kararıyla ortaya koymak ister.
Bu dava genellikle, haksız bir icra takibi başlatıldığında ya da haksız bir alacak iddiasında bulunulduğunda açılır.

Hukuki Dayanak:
İcra ve İflas Kanunu’nun 72. maddesi menfi tespit davasının temelini oluşturur.
İİK m.72/1: “Borçlu, borçlu bulunmadığının tespitini, icra takibinden önce veya takip sırasında mahkemeden isteyebilir.”

2. Menfi Tespit Davasının Özellikleri
- Dava, alacaklı olarak görünen kişiye karşı açılır.  
- Davacı, borçlu olmadığını ispatla yükümlüdür.  
- Dava, takipten önce veya takip sırasında açılabilir.  
- Eğer dava takipten önce açılmışsa, icra takibi başlarsa borçlu mahkemeden ihtiyati tedbir isteyebilir.

3. Takip Sırasında Açılan Menfi Tespit Davası
Borçlu, hakkında başlatılan icra takibi sırasında borçlu olmadığını ileri sürüyorsa, menfi tespit davasını takibin devam ettiği sırada açabilir. Ancak burada dikkat edilmesi gereken nokta şudur:  
İcra takibi devam ettiği sürece alacaklı, borcun tahsilini gerçekleştirebilir.  
Bu durumda borçlu, borcu ödemek zorunda kalabilir. İşte bu aşamadan sonra menfi tespit davası farklı bir hukuki nitelik kazanır.

4. Menfi Tespit Davasının İstirdat Davasına Dönüşmesi
Eğer borçlu, icra takibinin baskısı altında veya haciz tehdidi nedeniyle borcu ödemek zorunda kalırsa, artık menfi tespit davasının konusu kalmaz. Çünkü borç ödenmiştir.  
Ancak borçlu, borcu haksız olarak ödediğini düşünüyorsa, bu durumda dava istirdat davasına dönüşür.

İİK m.72/5: “Borçlu, borcu ödemek mecburiyetinde kalmışsa, menfi tespit davası istirdat davasına dönüşür.”

5. İstirdat Davası Nedir?
İstirdat davası, haksız yere ödenen paranın geri alınması amacıyla açılan davadır.  
Borçlu, gerçekte borçlu olmadığı halde icra tehdidiyle ödeme yapmışsa, bu paranın iadesini istirdat davasıyla talep edebilir.

Örnek:  
Bir kişi hakkında haksız olarak 50.000 TL’lik icra takibi başlatılmıştır. Borçlu olmadığını iddia eden kişi menfi tespit davası açar ancak icra takibi sırasında haciz tehdidiyle parayı öder.  
Bu durumda dava istirdat davasına dönüşür ve davacı artık “ben borçsuzdum, ödemem haksızdı, paramı geri istiyorum” talebinde bulunur.

6. Menfi Tespit Davasının İstirdat Davasına Dönüşmesinin Şartları
Bir menfi tespit davasının istirdat davasına dönüşebilmesi için:  
1. Dava devam ederken borcun ödenmiş olması gerekir.  
2. Ödemenin icra tehdidi veya baskısı altında yapılmış olması gerekir.  
3. Ödeme sonrasında davacı, borçlu olmadığını ispat edebilmelidir.  

7. Görevli ve Yetkili Mahkeme
- Görevli mahkeme genellikle Asliye Hukuk Mahkemesi’dir.  
- Yetkili mahkeme ise borçlunun yerleşim yeri mahkemesi veya icra takibinin yapıldığı yer mahkemesi olabilir.

8. İspat Yükü ve Deliller
Davacı (borçlu), borçlu olmadığını veya ödemenin haksız olduğunu ispatla yükümlüdür.  
Delil olarak; sözleşmeler, ödeme dekontları, icra dosyası, tanık beyanları, yazışmalar kullanılabilir.

9. Dava Sonucu ve Kararın Etkisi
Mahkeme, borçlunun haksız olarak borçlu gösterildiğine karar verirse;  
- İcra takibi iptal edilir,  
- Ödenmiş para varsa iade edilir (istirdat hükmü verilir),  
- Alacaklı, borçlunun yaptığı giderleri ve faizleri de ödemek zorunda kalabilir.

10. Uygulamada Dikkat Edilmesi Gerekenler
- Menfi tespit davası açmadan önce icra takibine itiraz süresi ve takip aşaması dikkatle incelenmelidir.  
- Eğer borç ödenmişse, dava doğrudan istirdat davası olarak açılmalıdır.  
- Her iki davada da profesyonel hukuki destek alınması büyük önem taşır.

Sıkça Sorulan Sorular (SSS)

1. Menfi tespit davası kazanınca icra dosyası kapanır mı?  
Evet. Mahkeme borçlu olmadığınızı tespit ederse, icra takibi sona erer.  

2. İstirdat davasında faiziyle geri ödeme alınabilir mi?  
Evet, mahkeme kararına göre haksız tahsil edilen para yasal faiziyle birlikte iade edilir.  

3. Borç ödemesi tamamen gönüllü yapılmışsa istirdat davası açılabilir mi?  
Hayır. İstirdat davası ancak icra tehdidi veya zorlaması altında yapılan ödemeler için mümkündür.  

4. Bu davalar ne kadar sürer?  
Davanın süresi, delil durumuna göre değişir; ortalama 8 ay – 1,5 yıl arasında sonuçlanabilir.

SONUÇ
Menfi tespit ve istirdat davaları, teknik yönleri güçlü, delil ve ispat dengesi dikkatle kurulması gereken davalardır.  
Bir hata, davanın reddine veya haksız ödemenin iadesinin kaybedilmesine yol açabilir.  
Bu nedenle, bu tür davalarda icra hukuku alanında deneyimli bir avukatla çalışmak en doğru yoldur.